Մայրենիի ընթերցարան (գրաբար)

Լավ է կոյր աչօք, քան կոյր մտօք:

Կարդա այսպես.

լաւ — լավ

կոյր — կույր

 

Բառարան

աչօք — աչքով

մտօք — մտքով

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

1.      Նախադասությունը ժամանակակից հայերեն (աշխարհաբար) դարձրու: Գրաբար և աշխարհաբար նախադասությունները բարձրաձայն կարդա՛: Քո կարծիքով ո՞ր դեպքում է այն ավելի գեղեցիկ հնչում:

2.      Կոյր մտօք արտահայտությունն ինչպե՞ս ես հասկանում: Դրա հակառակ իմաստն արտահայտող բառը կամ բառակապակցությունը գտիր:

3.      Մարդը կարո՞ղ է սրտով կույր լինել (գրաբ. կլինի` կոյր սրտիւ):

4.      Լավ է կոյր աչօք, քան կոյր մտօք նախադասության իմաստն աշխարհաբար քանի՞ ձևով կարող ես արտահայտել:

5.      Ինչպե՞ս ես հասկանում այս նախադասությունը (նախադասությունն ազատ և ընդարձակ փոխադրիր):

 

***

Լաւ է մանուկ աղքատ եւ իմաստուն, քան զթագաւոր ծեր եւ անմիտ:

Կարդա այսպես.

լաւ — լավ

զթագաւոր — ըզթագավոր

(Նկատեցի՞ ր` ինչպես է կարդացվում ւ տառը:)

 

Բառարան

Քան զթագաւոր — քան թագավորը

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Գրաբարում «եւ» բառն ուներ նաև այսօրվա «բայց» բառի իմաստը: Քո կարծիքով. այստեղ պետք է և՞, թե՞ բայց փոխադրել: Իմաստային ի՞ նչ տարբերություն կա այս արտահայտությունների միջև` աղքատ և իմաստուն մանուկ — աղքատ, բայց իմաստուն մանուկ:

Նախադասության մեջ հակառակ իմաստ ունեցող բառերը գտի՛ր և զույգ — զույգ դո՛ւրս գրիր:

Եթե կարող ես, շրջի՛ր նախադասության իմաստը, թող գրաբար լինի`

Ծեր և անմիտ թագավորն ավելի լավ է, քան աղքատ, բայց իմաստուն մանուկը: Որպեսզի նախադասությունդ ճիշտ լինի, զ մասնիկը (նախդիրը) դիր քան — ին հաջորդող բառի վրա:

 

***

Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ:

 

Կարդա այսպես.

զիմաստութիւն — զիմաստություն

զխրատ — ըզխրատ

զբանս — ըզբանըս

հանճարոյ — հանճարո

 

Բառարան

զիմաստութիւն — իմաստությունը

զխրատ — խրատը

բան — խոսք

զբանս — խոսքերը

 

Հարց և առաջադրանք

Նկատեցի՞ր` ինչպես է կարդացվում զ մասնիկը (նախդիրը) բաղաձայնից առաջ:

Նախադասությունը գրավոր փոխադրիր:

 

***

Մի՛ տայք զսրբութիւն շանց. եւ մի՛ արկանէք զմարգարիտս ձեր առաջի խոզաց:

 

Կարդա այսպես.

զսրբութիւն – ըզսրբություն

զմարգարիտս — ըզմարգարիտս

 

Բառարան

մի՛ տայք — մի՛ տաք

շանց — շներին

մի՛ արկանեք — մի՛ գցեք

զմարգարիտս ձեր — ձեր մարգարիտները

առաջի խոզաց — խոզերի առաջ

 

Առաջադրանքներ

Աշխարհաբար գրի՛ր ասույթը:

Համեմատի՛ր Ա և Բ շարքի բառակապակցություններն ու հետևությո՛ւն արա.

Ա. մանուկ աղքատ և իմաստուն                              Բ. աղքատ և իմաստուն մանուկ

թագավոր ծեր և անմիտ                                     ծեր և անմիտ թագավոր

զբանս հանճարոյ                                               հանճարի խոսքերը

զմարգարիտ ձեր                                                ձեր մարգարիտները

առաջի խոզաց                                          խոզերի առաջ

***

Իւրաքանչիւր ծառ ի պտղոյ իւրմէ ճանաչի:

Կարդա այսպես.

իւրաքանչիւր — յուրաքանչյուր

ի պտղոյ — ի պտղո

իւրմէ — յուրմե

 

Բառարան

ի պտղոյ իւրմէ — իր պտղից

ճանաչի — ճանաչվում է

 

Առաջադրանքներ

Նախադասությունն աշխարհաբար դարձրու:

Աշխարհաբար դարձրու նաև սա` Իւրաքանչիւր պտուղ ի ծառէ իւրմէ ճանաչի: Ի՞նչ փոխվեց:

 

***

Ամենայն ծառ որ ոչ առնիցէ զպտուղ բարի, հատանի եւ ի հուր արկանի:

 

Բառարան

ամենայն — ամեն, ամեն մի

ոչ առնիցէ — չտա, չի տա, չպիտի տա, չի տալու (այստեղ` չի տալիս)

հատանի — հատվում է, կտրվում է

ի հուր — հուրը, հրի մեջ

արկանի — գցվում է, նետվում է

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Նախադասությունը գրավոր ազատ, ընդարձակ փոխադրիր:

Այս նախադասությունը ծանոթ ո՞ր ասույթի հետ է մտքով կապվում:

Հետևյալ նախադասությունը փորձիր գրաբար փոխադրել.

Ամեն (մի) ծառ, որ բարի պտուղ է տալիս, չի կտրվում: (տալիս է – գրաբ` տայ)

 

***

Ոչ է պիտոյ բժիշկ կարողաց` այլ հիւանդաց:

 

Կարդա այսպես.

պիտոյ — պիտո

 

Բառարան

ոչ է պիտոյ — պետք չէ

կարողաց — ուժ ունեցողներին, առողջներին

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Նկատեցի՞ր` ինչպե՛ս է կարդացվում ոյ — ը բառավերջում (հիշիր նաև հանճարոյ, ի պտղոյ բառաձևերը):

Աշխարհաբար ինչպե՞ս կլինի հիւանդաց բառաձևը:

Աշխարհաբար գրիր նախադասությունը:

Այս ասույթը գործածիր իբրև շարադրության վերնագիր:

 

***

Եւ ասաց Աստուած` Եղիցի լոյս. եւ եղեւ լոյս:

 

Կարդա այսպես.

Աստուած — Աստված

լոյս — լույս

 

Բառարան

եղիցի — լինի, թող լինի, կլինի, պիտի լինի, լինելու է (ո՞րը կընտրես այս նախադասությունը փոխադրելու համար)

եղեւ — եղավ

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Նկատեցի՞ր` ինչպե՛ս է կարդացվում ոյ — ը բաղաձայնից առաջ (նաև կոյր բառը հիշիր):

Նախադասությունն աշխարհաբար դարձրու:

 

***

ԾՆՈՒՆԴ ՎԱՀԱԳՆԻ

Երկնէր երկին, երկնէր երկիր,

Երկնէր եւ ծովն ծիրանի.

Երկն ի ծովուն ունէր եւ զկարմրիկն եղեգնիկ:

Ընդ եղեգան փող ծո՛ւխ ելանէր,

Ընդ եղեգան փող բո՛ց ելանէր.

Եւ իբոցոյն վազէր խարտեաշ պատանեկիկ:

Նա հուր հեր ունէր,

Բո՛ց ունէր մօրուս,

Եվ աչկունքն էին արեգակունք:

 

Կարդա այսպես.

ծովն — ծովըն

զկարմրիկն — ըզկարմրիկըն

ի բոցոյն — ի բոցույն

 

Բառարան

երկնէր — երկնում էր (ծնում էր)

երկին — երկինք(ը)

ծովն ծիրանի — ծիրանի ծովը

երկն — երկունքը

ի ծովուն — ծովում, ծովի մեջ

ունէր — 1. բռնել էր 2. ուներ

զկարմրիկն եղեգնիկ — կարմիր եղեգնիկին

ընդ եղեգան փող — եղեգնի փողով

ելանէր — ելնում էր

ի բոցոյն — այն բոցից

վազէր — վազում էր

աչկունք — աչիկները

արեգակունք – արեգակներ

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Գույն մատնանշող բառերը դուրս գրիր: Ո՞րն է բանաստեղծության մեջ իշխող գույնը:

Վահագնին նկարագրող պատկերները դուրս գրիր և ըստ դրանց ինքդ նկարագրիր նրան:

Ինչո՞ւ էր Վահագնն այդպիսին (ուշադրություն դարձրու նախորդող պատկերներին և պատասխանիր ըստ դրանց):

Քո կարծիքով, այս ծնունդն իրակա՞ն է, երևակայակա՞ն, թե՞ ինչ — որ բան խորհրդանշող:

Բանաստեղծությունն այնպես խմբագրիր, որ կրկնվող բառեր ու արտահայտություններ չլինեն: Բարձրաձայն կարդա և՛ բանաստեղծությունը, և՛ քո խմբագրածը. Փորձիր հասկանալ` թե ի՞նչ են տալիս կրկնությունները:

Բանաստեղծությունն աշխարհաբար դարձրու:

 

***

Քրիստոս  ի մէջ մեր  յայտնեցաւ

Քրիստոս ի մէջ մեր յայտնեցաւ,
Որ Էն Աստուած աստ բազմեցաւ.
Խաղաղութեան ձայն հնչեցաւ,
Սուրբ ողջունի հրաման տուաւ:

Եկեղեցի մի անձն եղև,
Համբոյրս յօդ լրման տուաւ.
Թշնամութիւնն հեռացաւ,
Սէրն յընդհանուրս սփռեցաւ:

Արդ, պաշտօնեայք՝ բարձեալ զձայն,
Տո՛ւք զօրհնութիւն ի մի բերան,
Միասնական Աստուածութեանն,
Որում սրովբէքն են սրբաբան:

Կարդա այսպես.

յայտնեցաւ – հայտնեցավ

յօդ – հօդ

յընդհանուրս — հընդհանուրս

(Նկատեցի՞ ր` բառակսզբում ինչպես է կարդացվում յ տառը:)

համբոյրս – համբույրս

թշնամութիւնն – թշնամությունն

օրհնութիւն — օրհնություն

 

Բառարան

ի մէջ մեր – մեր մեջ

յայտնեցաւ – հայտնվեց

յօդ – օդում

յընդհանուրս – ընդհանուրի մեջ

բարձեալ – բարձրացնելով

տուք – տվեք

 

***

Առավօտ լուսոյ
Արեգակն արդար
առ իս լոյս ծագեա:

Բխումն ի հօրէ
Բխղեա ի հոգւոյս
բան քեզ ի հաճոյս:

Գանձդ ողորմութեան
Գանձիդ ծածկելոյ
Գտող զիս արա:

Դուռն ողորմութեան
Դավանողիս բաց
դասեցո վերնոցն:

Հարցեր և առաջադրանքներ

Կազմիր «Կարդա այսպես» և «Բառարան» շարքերը:

Բանաստեղծական տների կազմության ի՞նչ սկզբունք ես տեսնում:

 

***

Ձմեռն էանց, անձրեւք անցին եւ գնացեալ մեկնեցան: Ծաղիկք երեւեցան յերկրի մերում, ժամանակ եհաս հատանելոյ, ձայն տատրակի լսելի եղեւ յերկրի մերում: Թզենի արձակեաց զբողբոջ իւր, որթք մեր ծաղկեալք ետուն զհոտս իւրեանց: Արի եկ, մերձաւոր իմ, գեղեցիկ իմ, աղաւնի իմ, եւ եկ դու: Երեւեցո ինձ զերեսս քո եւ լսելի արա ինձ զբարբառ. զի բարբառ քո քաղցր է, եւ տեսիլ քո գեղեցիկ:

 

Կարդա այսպես.

յերկրի — հերկրի

հատանելոյ — հատանելո

զբողբոջ — ըզբողբոջ

իւր — յուր

զհոտս — ըզհոտըս

իւրեանց — յուրյանց

զբարբառ — ըզբարբառ

 

Բառարան

էանց — անցավ

անձրեւք — անձրևներ (ը)

անցին — անցան

գնացեալ — գնացած, գնացել, գնալով (այստեղ` նաև գնացին)

մեկնեցան — մեկնեցին, հեռացան

ծաղիկք — ծաղիկներ (ը)

յերկրի մերում — մեր երկրում

եհաս — հասավ

հատանելոյ — էտելու

ձայն տատրակի — տատրակի ձայն (ը)

զբողբոջ իւր — իր բողբոջը

որթք մեր ծաղկեալք — մեր ծաղկած որթերը

ետուն — տվեցին

զհոտս իւրեանց — իրենց հոտերը` բույրերը

արի — վեր կաց

երեւեցո — երևեցրու, ցույց տուր

զերեսս քո — քո երեսը

զբարբառ քո — քո խոսքը

տեսիլ քո — քո տեսքը

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Նկատեցի՞ր, որ իւ բաղաձայնից առաջ կարդացվում է յու (հիշիր նաև իւրաքանչիւր, իւրմէ, սրբութիւն բառերը):

Աշխարահաբար դարձրու եղեւ, արձակեաց բառաձևերը:

Աշխարհաբար դարձրու հատվածը և վերնագրիր:

Հատվածը երկու մասի բաժանիր և բացատրիր այդ բաժանումը: Իսկ ինչպե՞ս են դրանք իրար հետ կապվում:

Որտե՞ղ (ո՞ր բառում, բառակապակցության մեջ կամ հատվածում) է արտահայտված բանաստեղծության տրամադրությունը:

Ո՞րն է այս բանաստեղծության մեջ արտահայտված զգացումը:

 

***

Զայսու ժամանակ միաբանեալ Ալանք լեռնականօքն ամենայնիւ, յինքեանս արկանելով եւ զկէս Վրաց աշխարհին` մեծաւ ամբոխիւ տարածեալ ընդ աշխարհս մեր: Ժողովէ եւ Արտաշէս զիւրոց զօրացն բազմութիւն, եւ լինի պատերազմ ի մէջ երկոցունց ազգացն քաջաց եւ աղեղնաւորաց: Սակաւ ինչ տեղի տայ ազգն Ալանաց, եւ գնացեալ անցանէ ընդ գետն մեծ Կուր, եւ բանակի առ եզերբ գետոյն ի հիւսիսոյ եւ հասեալ Արտաշէս բանակի ի հարաւոյ, եւ գետն ընդ մէջ նոցա:

Բայց քանզի զորդի Ալանաց արքային ձերբակալ արարեալ զօրացն Հայոց ածեն առ Արտաշէս` զխաղաղութիւն խնդրէր արքայն Ալանաց, տալ Արտաշիսի զի՛նչ եւ խնդրեսցէ. եւ երդմունս եւ դաշինս ասէր հաստատել մշտնջենաւորս, որպէս զի մի՛ եւս մանկունք Ալանաց ասպատակաւ հինից ելցեն յաշխարհս Հայոց: Եւ չառնուլ յանձն Արտաշիսի առ ի տալ զպատանին` գայ քոյր պատանւոյն յափն գետոյն ի դարաւանդ մեծ, եւ ի ձեռն թարգմանաց ձայնէ ի բանակն Արտաշիսի:

 

Կարդա այսպես.

երդմունս — երդմունըս

յաշխարհս — հաշխարհըս

յանձն — հանձն

յափն — հափըն

յինքեանս — հինքյանս

միաբանեալ — միաբանյալ

տարածեալ — տարածյալ

գնացեալ — գնացյալ

հասեալ — հասյալ

արարեալ — արարյալ

զիւրոց — զյուրոց

բազմութիւն — բազմություն

զխաղաղութիւն — ըզխաղաղություն

գետոյն — գետույն

քոյր — քույր

պատանւոյն — պատանվույն

տեղի տայ — տեղի տա

ի հիւսիսոյ — ի հյուսիսո

ի հարաւոյ — ի հարավո

 

Աշխարհաբար

Այս ժամանակ ալանները, բոլոր լեռնականների հետ միաբանվելով, Վրաց աշխարհի կեսն էլ իրենց կողմը ձգելով, մեծ բազմությամբ գալիս սփռվում են մեր աշխարհում: Արտաշեսն էլ ժողովում է իր զորքերի բազմությունը, և տեղի է ունենում պատերազմ երկու քաջ և աղեղնավոր ազգերի միջև: Ալանների ազգը փոքր — ինչ հետ է նահանջում և մեծ Կուր գետն անցնելով` բանակ է դնում գետի ափին` հյուսիսայինն կողմից. Արտաշեսն էլ գալով բանակում է գետի հարավային կողմում. գետը բաժանում է երկուսին:

Բայց որովհետև հայոց զորքերն ալանների թագավորի որդուն բռնում Արտաշեսի մոտ են բերում, ալանների թագավորը հաշտություն է խնդրում` խոստանալով տալ Արտաշեսին` ինչ որ ուզի, առաջարկում էր նաև երդումով դաշինք անել, որ ալանների երիտասարդներն այնուհետև չասպատակեն Հայոց աշխարհը: Երբ Արտաշեսը չի համաձայնում պատանուն հետ տալ, պատանու քույրը (Սաթենիկը) գալիս է գետի ափը, մի բարձրավանդակ և թարգմանների միջոցով ձայն է տալիս (խոսքն ուղղում է) Արտաշեսի բանակին:

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Հատվածը բարձրաձայն կարդա գրաբար և աշխարահաբար:

Այս բառերն ու բառաձևրը գտիր և դուրս գրիր գրաբար հատվածից. ժողովում է, լինում է, տեղի է տալիս (նահանջում է), անցնում է, բանակում է (բանակ է դնում), գալիս է, ձայնում է (ձայն է տալիս), այս ժամանակ, պատանու քույրը, գետի ափը, Արտաշեսի բանակը, գնալով, հասնելով, միաբանվելով,բոլոր լեռնականների հետ միաբանվելով, ձերբակալելով, մեծ բազմությամբ, երկու քաջ և աղեղնավոր ազգերի միջև, Ալանների արքայի որդուն, գետը նրանց միջև, երդումներ և դաշինք, ալանների երիտասարդները:

Գրիր այս բառերի նույնանիշները (նույն իմաստն ունեցող բառեր).

Վրաց աշխարհ, Հայոց աշխարհ:

Ի՞նչ վերաբերմունք ունի հեղինակն ալանների նկատմամբ (գրիր և պատճառաբանիր):

Ի՞նչ իմացար Արտաշեսի և Սաթենիկի մասին:

 

***

Քե՛զ ասեմ, այր քաջ Արտաշէս,

Որ յաղթեցեր քաջ ազգին Ալանաց,

Ե՛կ հաւանեա՛ց բանից աչագեղոյ դստերս Ալանաց`

Տալ զպատանիդ.

Զի վասն միոյ քինու ոչ է օրեն դիւցազանց`

Զայլոց դիւցազանց զարմից

Բառնալ զկենդանութիւն

Կամ ծառայեցուցանելով

Ի ստրկաց կարգի պահել

Եւ թշնամութիւն յաւիտենական

Ի մէջ երկոցունց ազգաց քաջաց հաստատել:

 

Կարդա այսպես

յաղթեցեր — հաղթեցեր

հաւանեաց — հավանյաց

աչագեղոյ — աչագեղո

զպատանիդ — ըզպատանիդ

զկենդանութիւն — ըզկենդանություն

միոյ — միո

դիւցազանց — դյուցազանց

յաւիտենական — հավիտենական

 

Բառարան

յաղթեցեր — հաղթեցիր

հաւանեաց — հավանիր

անսա — հավատա

բանից — խոսքերի (ն)

աչագեղոյ դստերս ալանաց — իմ` ալանաց աչագեղո դստեր

զպատանիդ — այդ պատանուն

զի — թե, որովհետև, քանի որ, քանզի

վասն — մասին, պատճառով, համար

միոյ քինու — մի քենի

դիւցազանց — դյուցազունների, դյուցազուններին

օրէն — օրենք, կարգ

զարմ — ցեղ, տոհմ, զավակ

զայլոց դիւցազանց զարմից — այլ դյուցազունների զարմից

բառնամ — վերցնել, տանել

բառնալ զկենդանութիւն — սպանել

ծառայեցուցանել — ծառայեցնել

ի ստրկաց կարգի — ստրուկների կարգում

թշնամութիւն յավիտենական — հավիտենական թշնամություն

ի մէջ երկոցունց ազգաց քաջաց — երկու քաջ ազգերի մեջ

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Նկատեցի՞ր, թե ինչպես է կարդացվում բառասկզբի յ տառը (հիշիր նաև յերկրի, յաշխարհս, յանձն, յափն բառաձևերը):

Հատվածն աշխարհաբար դարձրու:

Այս հատվածն ավելի շատ Արտաշեսի՞, թե՞ Սաթենիկի մասին է: (Փաստարկված խոսիր: )

Քո կարծիքով, Սաթենիկի համար եղբորն օգնե՞լն էր միայն կարևոր, թե՞ էլի մի բան:

Դուրս գրիր Սաթենիկի խելացիությունն արտահայտող տողերը:

Ըստ այս հատվածի, բնավորության ի՞նչ ուրիշ գիծ կարող ես վերագրել Սաթենիկին:

Փորձիր նկարագրել Սաթենիկին:

Գրավոր բնութագրիր Սաթենիկին:

Դուրս գրիր պատկերավոր բառակապակցությունները:

Բարձրաձայն կարդա հատվածն այնպես,, որ երևա`

ա) Սաթենիկը հավատում է իր խոսքի ուժին

բ) Սաթենիկը շատ է ուզում օգնել եղբորը, բայց վախենում է` չկարողանա:

 

 

***

Եւ լուեալ Արտաշիսի զայսպիսի իմաստութեան բանս` գնաց յեզր գետոյն. Եւ տեսեալ զկոյսն գեղեցիկ, եւ լուեալ ի նմանէ բանս իմաստութեան` ցանկացաւ կուսին: Եւ կոչեցեալ զդայեակն իւր զՍմբատ` յայտնէ նմա զկամս սրտի իւրոյ, առնուլ զօրիորդն Ալանաց ի կնութիւն իւր, եւ դաշինս եւ ուխտս հաստատել ընդ ազգի քաջացն, եւ զպատանին արձակել ի խաղաղութիւն: Եւ հաճոյ թուեցեալ Սմբատայ, յղէ առ արքայն Ալանաց` տալ զտիկին օրիորդն Ալանաց զՍաթենիկ ի կնութիւն Արտաշիսի: Եւ ասէ արքայն Ալանաց.

Եւ ուստի՞ տացէ քաջն Արտաշէս

Հազարս ի հազարաց եւ բիւրս ի բիւրուց

Ընդ քաջազգւոյ կոյս օրիորդիս ալանաց:

 

Կարդա այսպես.

զկամս — ըզկամըս

զտիկին — ըզտիկին

զՍմբատ — ըզՍմբատ

զՍաթենիկ — ըզՍաթենիկ

լուեալ — լվյալ

իմաստութեան — իմաստության

տեսեալ — տեսյալ

կոչեցեալ — կոչեցյալ

զդայեակն — ըզդայյակն

թուեցեալ — թվեցյալ

յեզր — հեզր

յայտնէ — հայտնե

յղէ — հղե

գետոյն — գետույն

զկոյսն — ըզկույսըն

բիւրս — բյուրս

բիւրուց — բյուրուց

ի կնութիւն — ի կնություն

ի խաղաղութիւն — ի խաղաղություն

իւր — յուր

իւրոյ — յուրո

քաջազգւոյ — քաջազգվո

 

Բառարան

ուստի՞ — որտեղի՞ց

տացէ — տա, կտա, պիտի տա, տալու է (ո՞րը կընտրես այս նախադասությունը փոխադրելիս)

ի բիւրուց — բյուրերից (տասը հազարներից)

ընդ քաջազգւոյ կույս օրիորդիս ալանաց — ալանաց քաջազգի կույս օրիորդի փոխարեն

 

Աշխարհաբար

Արտաշեսն այս իմաստուն խոսքերը լսելով` գնաց գետի ափը և տեսնելով գեղեցիկ կույսին ու լսելով նրանցից իմաստուն խոսքեր ` նրան ցանկացավ: Կանչում է իր դայակը Սմբատին, բաց է անոմ իր սրտի փափագը` կին առնել ալանների օրիորդին,դաշինք և ուխտ դնել քաջերի ազգի հետ և պատանուն խաղաղությամբ արձակել: Սմբատը հավանություն է տալիս և մարդ է ուղարկում ալանների թագավորի մոտ, որ ալանների արքայազն օրիորդ տիկին Սաթենիկին կնության տա Արտաշեսին: Ալանների թագավորն ասում է . . .

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ալանաց արքայի խոսքն ինքդ աշխարհաբար դարձրու:

Գրավոր պատմիր, թե ինչ պատասխանեց ալանաց արքան` առանց գործածելու հազար և բյուր բառերը:

Ըստ քեզ, ալանաց արքան Արտաշեսին մերժեց, թե չէ:

Ալանաց արքայի մասին գրավոր պատմիր ըստ այս հատվածի:

Մի քանի ձևով բարձրաձայն կարդա արքայի պատասխանը: Թող ընկերներդ որոշեն, թե ինչ է արտահայտում քո ընթերցանությունը:

 

***

Հեծավ արի արքայն Արտաշէս ի սեաւն գեղեցիկ,

Եւ հանեալ զոսկէօղ շիկափոկ պարանն,

Եւ անցեալ որպէս զարծուի սրաթեւ ընդ գետն,

Եւ ձգեալ զոսկէօղ շիկափոկ պարանն`

Ընկեց ի մէջք օրիորդին ալանաց,

Եւ շատ ցաւեցոյց զմէջք փափուկ օրիորդին,

Արագ հասուցանելով ի բանակն իւր:

 

Կարդա այսպես.

սեաւն — սյավն

հանեալ — հանյալ

ձգեալ — ձգյալ

զարծուի — արծվի

ցաւեցոյց — ցավեցույց

զմեջք — ըզմեջք

իւր — յուր

Նկատեցի՞ր` ինչպես է կարդացվում ու — ն ձայնավորից առաջ:

 

Բառարան

արի արքայն Արտաշէս — Արտաշես արի արքան, արի Արտաշես արքան

ի սեաւն գեղեցիկ — գեղեցիկ սևը (սև ձին)

հանեալ — հանելով, հանած, հանել(է)

ձգեալ — գցել

զարծուի սրաթեւ — սրաթև արծիվ

ընկեց — գցեց

ի մէջք օրիորդին ալանաց — ալանաց օրիորդի մեջքը

զմէջք օրիորդին ալանաց — ալանաց օրիորդի մեջքը

հասուցանելով — հասցնելով

ի բանակն իւր — իր բանակը

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Անցեալ բառը ինքդ բացատրիր:

Ի՞նչ բառով է արտահայտված արի բառի իմաստը նախորդ հատվածներում:

Դո՛ւրս գրիր պատկերավոր բառակապակցությունները:

Ոսկէօղ շիկափոկ պարանն բառակապակցությունը Խորենացին բացատրում է այսպես (հատվածն ուսուցչի օգնությամբ փոխադրիր).

Քանզի պատուեալ է առ Ալանս մորթ կարմիր` լայքա շատ եւ ոսկի բազում տուեալ ի վարձանս` առնու զտիկին օրիորդն Սաթինիկ: Այս է ոսկէօղ շիկափոկ պարանն:

Գտիր կրկնվող բառերն ու բառակապակցությունները և փորձիր բացատրել դրանց գործածությունը:

Ըստ այս հատվածի պատմիր Արտաշես արքայի մասին:

Բարձրաձայն կարդա ստեղծագործությունն այնպես, որ երևա`

ա) Արտաշեսի արարքն հերոսական է.

բ) գեղեցիկ, սովորական արաք է.

գ) վատ արարք է:

 

***

Տեղ ոսկի տեղայր ի փեսայութեանն Արտաշիսի,

Տեղայր մարգարիտ ի հարսնութեանն Սաթինկանն:

Կարդա այսպես.

փեսայութեանն — փեսայությանն հարսնութեանն — հարսնությանն

Նկատեցիր, որ եա — ն կարդացվում է յա (հիշիր նաև սեաւ, հանեալ, անցեալ, ձգեալ բառաձևերը):

 

Բառարան

Տեղ — տեղում, անձրև

Տեղ ոսկի — ոսկի անձրև

տեղայր –տեղում էր

ի փեսայութեանն Արտաշիսի — Արտաշեսի փեսայության ժամանակ

ի հարսնութեանն Սաթինկանն — Սաթենիկի հարսնության ժամանակ

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Մեկ նախադասությամբ գրավոր փոխադրիր հատվածի բովանդակությունը: Ինչքան հնարավոր է` համառոտիր այդ նախադասությունը:

Քեզ որ հեքիաթից է ծանոթ «ոսկի անձրև» արտահայտությունը:

Խորենացին սա բացատրում է այսպես (հատվածն աշխարհաբար դարձրու).

Քանզի սովորութիւն իսկ էր թագաւորացն մերոց, փեսայութեամբ ի դուռն տաճարին հասանել` դահեկանս ճապաղել իբրեւ զհիւպատեանն Հռոմայեցւոց. սապէս եւ թագուհեացն յառագաստին` մարգարիտ:

 

Բառարան

սովորութիւն էր թագաւորացն մերոց — մեր թագավորների սովորությունն էր, մեր թագավորները սովորություն ունեին

ի դուռն տաճարին հասանել — տաճարի(այստեղ` պալատի) դռանը հասնելու ժամանակ

դահեկանս ճապաղել –դահեկաններ շաղ տալ(դահեկան — հռոմեական ոսկե դրամ)

իբրեւ զհիւպատեանն Հռոմայեցւոց — հռոմեացիների հյուպատոսների նման

սապէս եւ թագուհեացն — նույնպես և թագուհիների

յառագաստին — այստեղ` առագաստի սենյակում

Գրավոր պատմիր Արտաշեսի և Սաթենիկի մասին:

 

***

1. Սա առաջին եղեալ ի կանանցն Արտաշիսի` ծնանի նմա զԱրտաւազդ եւ զայլս բազումս:

 

Աշխարհաբար

Սա (Սաթենիկը) Արտաշեսի կանանց մեջ առաջինը դառնալով` (նրա համար) ծնում է Արտավազդին ուրիշ շատ զավակներ:

 

2. Ոմանք ասեն եւ ի ծնանելն զսա դիպեալ պատահարաց իմն. Զոր համարեցան կախարդել զսա կանանց զարմիցն Աժդահակայ. վասն որոյ զնոսա բազում չարչարեաց Արտաշէս: Եւ զայս նոյն երգիչքն յառասպելին ասեն այսպէս. եթէ

Վիշապազունք գողացան զմանուկն Արտավազդ

Եւ զդեւ փոխանակ եդին:

 

Աշխարհաբար

Ոմանք էլ ասում են, թե հենց սրա (Արտավազդի) ծնվելու ժամանակ մի պատահար է եղել, և կարծում են, թե Աժդահակի սերնդից կանայք նրան կախարդել են, որի պատճառով Արտաշեսը նրանց շատ չարչարեց: Այս նույն երգիչներն առասպելի մեջ այսպես են ասում…

 

Բառարան

վիշապազունք — վիշապազունները

զմանուկն Արտավազդ — մանուկ Արտավազդին

փոխանակ — այստեղ` փոխարեն

եդին — դրին

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ճիշտ կարդա զսա, զնոսա, զմանուկն և զդեւ բառերը:

Ինչ կարող է նշանակել վիշապազուն բառը(համեմատիր արքայազուն, իշխանազուն բառերի հետ):

Աշխարհաբար դարձրու առասպելից մեջբերված հատվածը:

 

***

Ի մահուանն Արտաշիսի բազում կոտորածք լինէին ըստ օրինի հեթանոսաց. դժուարի, ասեն, Արտավազդ` ասելով ցհայրն.

Մինչ դու գնացեր,

Եւ զերկիրս ամենայն ընդ քեզ տարար,

Ես աւերակացս ում թագաւորեմ:

 

Բառարան

մինչ — այստեղ` երբ

զերկիրս ամենայն — այս ամբողջ երկիրը

ընդ քեզ — քեզ հետ

աւերակացս — այս ավերակներին

 

Աշխարհաբար

Արտաշեսի մահվան ժամանակ, հեթանոսական սովորությամբ, շատ կոտորածներ էին լինում. սրա վրա(պատճառով), ասում են, Արտավազդը նեղանում է և ասում է հորը…

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Փորձիր գլխի ընկնել, թե զերկիրս ամենայն բառակապակցությունն ու աւերակացս բառը բացատրելիս որտեղից է ավելացել այս բառը:

Աշխարհաբար դարձրու Արտավազդի խոսքը:

Հորն ուղղված այս խոսքի մասին քո վերաբերմունքը շարադրիր.

ա)մեղադրիր Արտավազդին

բ)արդարացրու նրան:

Արտավազդի բնավորության ո՞ր գիծն է երևում այս հատվածում:

Բարձրաձայն կարդա հատվածն այնպես, որ նախորդ հարցի պատասխանդ զգացվի:

 

***

Վասն որոյ անիծեալ զնա Արտաշիսի` ասաց այսպէս.

Եթէ դու յորս հեծցիս

ՅԱզատն ի վեր ի Մասիս,

Զքեզ կալցին քաջք, տարցին

ՅԱզատն ի վեր ի Մասիս.

Անդ կայցես եւ զլոյս մի տեսցես:

 

Բառարան

վասն որոյ — որի համար, որի պատճառով

անիծեալ զնա Արտաշիսի — Արտաշեսը նրան անիծելով

յորս — որսի

հեծցիս — հեծնես, կհեծնես, պիտի հեծնես, հեծնելու ես յԱզատն ի վեր ի Մասիս — Ազատ Մասիսն ի վեր(Ազատ Մասսով դեպի վեր)

կալցին — բռնեն, կբռնեն, պիտի բռնեն, բռնելու են

քաջք – քաջքերը (քաջք — դևեր, ոգիներ)

տարցին — տանեն, կտանեն, պիտի տանեն, տանելու են

անդ – այստեղ

կայցես — մնաս, կմնաս, պիտի մնաս

զլոյս — լույսը

մի տեսցես — չտեսնես

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

 

Ճիշտ կարդա այս բառերը.

ա) յորս, յԱզատն,

բ) որոյ,

գ) զքեզ, զլոյս:

Աշխարհաբար դարձրու հատվածը: Աշխարհաբար ինչպե՞ս կլինի` յորս հեծցիս բառակապակցությունը:

Ինչպես ես հասկանում զլոյս մի տեսցես արտահայտությունը:

Կազմիր նախադասություններ, որոնցում լույս տեսնել — ն ունենա տարբեր իմաստներ:

Կարդա` առանց կրկնելու ՅԱզատն ի վեր ի Մասիս տողը: Ինչ է փոխվում:

 

***

Զրուցեն զսմանէ եւ պառաւունք, եթէ արգելեալ կայ յայրի միում, կապեալ երկաթի շղթայիւք. եւ երկու շունք հանապազ կրծելով զշղթայսն` ջանայ ելանել եւ առնել վախճան աշխարհի. այլ ի ձայնէ կռանահարութեան դարբնաց զօրանան, ասեն, կապանքն:

Վասն որոյ եւ առ մերով իսկ ժամանակաւ բազումք ի դարբնաց, զհետ երթալով առասպելին` յաւուր միաշաբթւոջ երիցս կամ շորիցս բախեն զսալն, զի զօրասցին, ասեն, շղթայքն Արտաւազդայ:

 

Կարդա այսպես.

կայ — կա

շղթայիւք — շղթայյուք

ջանայ — ջանա

միաշաբթւոջ — միաշաբթվոջ

Արտաւազդայ — Արտավազդա

 

Բառարան

Զրուցեն — զրուցում են, պատմում են

զսմանէ –սրանից, սրա մասին

եթէ — այստեղ` թե

արգելեալ կայ — այստեղ` փակված է, բանտարկված է

յայրի միում — մի այրում(այր — քարանձավ)

կապեալ –կապված

շղթայիւք — շղթաներով

հանապազ –միշտ

զշղթայսն — շղթաները

ջանայ — ջանում է

առնել վախճան աշխարհի — աշխարհի վերջը տալ, աշխարհը վերացնել

այլ – այստեղ` բայց

ի ձայնէ կռանահարութեան դարբնաց — դարբինների կռանահարության ձայնից

զօրանան — զօրանում են, ամրանում են

ասեն — ասում են

վասն որոյ — որի պատճառով

առ մերով իսկ ժամանակաւ — մեր ժամանակներում իսկ, մեր

ժամանակներում էլ

բազումք ի դարբնաց — դարբիններից շատերը

զհետ երթալով առասպելին — հետևելով առասպելին

յաւուր միաշաբթւոջ — կիրակի օրը

երիցս կամ չորիցս — երեք կամ չորս անգամ

բախեն — այստեղ` խփում են

զի — որ, որպեսզի

զօրասցին — այստեղ` ամրանան

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Նկատեցի՞ր` բառավերջում ինչպես է կարդացվում այ — ը:

Ճիշտ կարդա այս բառերը.

ա) զսմանէ, զշղթայսն, զհետ, զսալն,

բ) արգելեալ, կապեալ, կռանահարութեան,

գ) յայրի, յաւուր,

դ) որոյ

Այս բառաձևերն ինչպե՞ս կլինեն աշխարհաբար:

պառաւունք, չունք, կապանքն, շղթայքն, զսալն:

Գրավոր փոխադրիր հատվածը: Ավելացրու նաև քո վերաբերմունքն այս պատմության նկատմամբ:

Գրավոր պատմիր Արտաշեսի և Արտավազդի մասին:

 

 

***

Ո՛ տայր ինձ զծուխ ծխանի

Եւ զառաւօտն նաւասարդի,

Զվազելն եղանց եւ զվարգելն եղջերուաց.

Մեք փող հարուաք ևւ թմբկի հարկանէաք,

Որպէս օրէն էր թագաւորաց:

 

Կարդա այսպես.

Եղջերուաց — եղջերվաց

 

Բառարան

ո — ով

տայր — այստեղ` կտար

զծուխ ծխանի — ծխանի ծուխը

ծխան — ծխնելույզ

Նաւասարդ — հայոց հեթանոսական տոմարի առաջին ամիսը (այստեղ`

հեթանոսական տոն)

եղանց — եղնիկների

եղջերուաց — եղջերուների

մեք — մենք

փող հարուաք — փող էինք փչում

թմբկի հարկանէաք — թմբուկ էինք զարկում

օրէն — օրենք, վայել, պատշաճ

թագաւորաց — թագավորների(ն)

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ճիշտ կարդա այս բառերը.

զծուխ, զառաւօտն, զվազելն, զվարգելն:

Աշխարհաբար դարձրու այս բառակապակցությունները.

զառաւօտն Նաւասարդի, զվազելն եղանց, զվարգելն եղջերուաց:

Աշխարհաբար դարձրու հատվածը:

Դուրս գրիր պատկերավոր բառակապակցությունները:

Ըստ քեզ, ի՞նչ զգացում է արտահայտվում այս խոսքում: Պատճառաբանիր ասածդ:

Կարդա և փորձիր հասկանալ, թե ո՛վ է խոսողը:

 

Վարդան Այգեկցի

Արծիւ եւ նետ

Արծիւն երթայր յերկինս, եւ հարին զնա նետիւ: Եւ նա զարմացաւ, թէ ո՞վ զայս արար: Հայեցաւ եւ ետես զնետն` զփետուրն իւր եւ ասէ.

— Վա՛յ ինձ, զի յինէն է պատճառ սպանման իմոյ:

 

Բառարան

երթայր — գնում էր

յերկինս — երկնքում

հարին — խփեցին

զնա — նրան

նետիւ — նետով

արար — արեց

հայեցաւ — նայեց

ետես — տեսավ

իւր — իր

ասէ — ասում է

զի — որ, որովհետև, քանի որ

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ճիշտ կարդա այս բառերը.

յերկինս, յինէն, իմոյ, զնա, զնետն, զփետուրն, իւր:

Աշխարհաբար դարձրու այս բառակապակցությունները.

զփետուրն իւր, պատճառ սպանման իմոյ:

Առակն աշխարհաբար դարձրու:

Կարդա առակն առանց երկրորդ նախադասության: Առակի բովանդակությունը փոխվե՞ց:

Բացատրիր զարմացաւ բառի գործածությունը (բառը ճիշտ և տեղի՞ն է գործածված):

Առակի համառոտ փոխադրությունը գրաբար դարձրու (բառերի գրաբարյան դասավորությունն աշխատիր պահել).

Արծվին (զարծիւն) նետով խփեցին: Տեսնելով (տեսեալ) նետը` իր փետուրը, արծիվն ասում է.

— Իմ սպանվելու պատճառն ինձանից է:

Գրիր մեկ նախադասությամբ` այս առակն ի՞նչ է ցույց տալիս (գրաբ. կլինի` Առակս զի՞նչ ցուցանէ: )

Նույն բովանդակությամբ այլ պատմություն գրիր (կա՛մ կարդացած, լսած, կա՛մ հորինած):

 

Որսորդն եւ կաքաւն

Որսորդն կալաւ կաքաւ մի եւ կամէր զենուլ: Եւ ասէ կաքաւն.

— Մի՛ սպանանէր զիս, զի ես խաբեցից զբազում կաքաւս ու ածից յականատս քո:

Եւ ասէ որսորդն.

— Այժմ ստուգիւ մեռցիս ի ձեռաց իմոց, զի զսիրելիս եւ զազգականս քո մատնես ի մահ:

 

Բառարան

կալաւ — բռնեց

զենուլ — մորթել

ասէ — ասում է

զիս — ինձ

զի — որ, թե, որովհետև, որպեսզի

խաբեցից — խաբեմ, կխաբեմ, պիտի խաբեմ, խաբելու եմ

ածից — բերեմ, կբերեմ, պիտի բերեմ, բերելու եմ

ականատ — թակարդ

յականատ — (դեպի) թակարդները, թակարդներում

ստուգիւ — ստուգապես, իսկապես

մեռցիս — մեռնես, կմեռնես, պիտի մեռնես, մեռնելու ես

ի ձեռաց — ձեռքից

զսիրելիս — սիրելիներին

զազգականս — ազգականներին

մատնես — մատնում ես

ի մահ — մահվան

 

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ճիշտ կարդա հետևյալ բառերը.

զբազում, զսիրելիս, յականատս:

Աշխարհաբար դարձրու հետևյալ բառերն ու բառակապակցությունները.

կաքաւ մի, մի՛ սպանաներ, զբազում կաքաւս, յականատս քո, ի ձեռաց իմոց, զսիրելիս եւ զազգականս քո:

Արտագրիր այս հարցերի պատասխանները.

Ի՞նչ բռնեց որսորդը:

Կաքավն ի՞նչ խոստացավ որսորդին:

Կաքավի խոստմանն ի՞նչ վերաբերմունք ցույց տվեց որսորդը:

Առակն աշխարհաբար դարձրու:

Ինչպիսի՞ն է կաքավը (բնութագրիր կաքավին): Ինչ է ցույց տալիս առակը:

Նույն բովանդակությամբ պատմություն հորինիր, որի հերոսները միայն մարդիկ են:

 

 

Վարդան Այգեկցի

Կտակ վասն գանձի

Իմաստասէր ոմն աղքատ ունէր ծոյլ որդիս եւ ի ժամ մահուն կոչեաց զորդիսն եւ ասէ.

— Ո՛վ որդեակք, բազում գանձ կայ պահեալ ի հարցն իմոց յայգին մեր, իսկ զտեղին ոչ ցուցանեմ ձեզ, այլ որ աշխատի ևւ խորագոյն փորէ, նա գտանէ զգանձն:

Եւ յետ մահուն հօրն, սկսան որդիքն ջանալ մեծաւ աշխատութեամբ եւ խորագոյն վարէին, եւ ամէն մէկ իւրն ջանայր, զի ինքն գտցէ զգանձն:

Եւ սկսաւ այգին աճիլ եւ զօրանալ եւ ետ բազում պտուղ եւ ելից զնոսա գանձիւ:

 

Բառարան

ոմն — մի մարդ, մեկը (ոմն աղքատ – մի աղքատ մարդ)

որդիս — որդիներ

ի ժամ մահուն — մահվան ժամին

կոչեաց — կանչեց

զորդիսն — որդիներին

որդեակք — որդյակներ

պահեալ — պահված

ի հարցն իմոց — իմ հայրերից, իմ հայրերի կողմից

յայգին — այգում

զտեղին — տեղը

ոչ ցուցանեմ — ցույց չեմ տալիս

որ — ով, ով որ

խորագոյն — ավելի խոր

փորէ — այստեղ` փորի

գտանէ — այստեղ` կգտնի

յետ մահուան հօրն — հոր մահվանից հետո

մեծաւ աշխատութեամբ — մեծ չարչարանքով

վարէին — վարում էին

իւր ջանայր — ինքն էր ջանում (ձգտում էր)

զի — որ, որպեսզի

գտցէ — գտնի, կգտնի, պիտի գտնի, գտնելու է

ետ — տվեց

ելից — լցրեց

զնոսա — նրանց

գանձիւ — գանձով

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ճիշտ կարդա այս բառերն ու բառակապակցությունները.

Կոչեաց, որդեակք, պահեալ, աշխատութեամբ, յայգին, յետ, զտեղին, զգանձն, զնոսա, մահուան, խորագոյն, իւրն:

Հետևյալ բառերն ու բառակապակցություններն աշխարհաբար դարձրու.

ասէ, որդիքն, սկսան, յայգին մեր, զգանձն, սկսաւ, բազում պտուղ, ետ բազում պտուղ:

Աշխարահաբար դարձրու առակը:

Ինչի՞ց է երևում հոր իմաստասեր լինելը:

Մեկ նախադասությամբ գրիր` ի՞նչ է ցույց տալիս առակը:

 

Վարդան Այգեկցի

Առիւծ եւ աղուէս

Առիւծ մի կորիւն ծնաւ, եւ ժողովեցան կենդանիքն ի տես եւ յուրախութիւն: Գայ աղուէսն ի մէջ բազմամբոխին եւ մեծահանդիսիւ նախատեաց զառիւծն յատեանն բարձր ձայնիւ եւ անարգեաց, թէ`

— Ա՞յդ է քո կարողութիւնդ, զի մի՛ կորիւն ծնանիս եւ ոչ բազում:

Պատասխանի ետ առիւծն հանդարտաբար եւ ասէ.

— Այո՛, մի՛ կորիւն ծնանիմ, բայց առիւծ ծնանիմ եւ ոչ աղուէս քան զքեզ:

 

Բառարան

Ի տես եւ յուրախութիւն — տեսնելու և ուրախանալու

գայ — գալիս է

ի մէջ բազմամբոխին — բազմամբոխի (հավաքվածների մեջ)

մեծահանդիսիւ — այստեղ` հանդիսականների ներկայությամբ

զառիւծն — առյուծին

ծնանիս — ծնում ես

պատասխանի ետ — պատասխան տվեց, պատասխանեց

ասէ — ասում է

ծնանիմ — ծնում եմ

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ճիշտ կարդա այս բառերը.

Զքեզ, առիւծ, կորիւն, կարողութիւն, յուրախութիւն, յատեանն, գայ, աղուէս, նախատեաց, անարգեաց:

Այս բառերն ու բառակապակցություններն աշխարհաբար դարձրու.

կենդանիքն, ծնաւ, ժողովեցան, նախատեաց, անարգեաց, բարձր ձայնիւ, ոչ աղուէս քան զքեզ:

Գրաբար դարձրու առակի համառոտ փոխադրությունը.

Առյուծը մի կորյուն ծնեց, և աղվեսը նախատեց նրան (զնա), որ մի՛ կորյուն է ծնում և ոչ բազում: Իսկ առյուծը պատասխանեց.

— Մի կորիւն եմ ծնում, բայց առիւծ:

Ի՞նչ է ցույց տալիս առակը:

Նույն բովանդակությամբ մի պատմություն գրիր, որի հերոսները մարդիկ են:

 

Մխիթար Գոշ

Արջ եւ մրջիւն

Զբոյն մրջեան արջ փորէր եւ լեզուաւ ժողովէր եւ ուտէր: Եւ հնարի մրջիւն սատակել զնա: Երթեալ առ պիշակ եւ գոռեխ եւ մժեխ եւ շանաճանճ եւ բրէտ եւ առ նմանք սոցին, եւ աղաչէ օգնել իբր ազգայինք: Ցաւակցեն` հարկանեն զաչս եւ զլսելիս արջուն, եւ հարկանէ գլուխ զքարի, եւ նեխի եւ որդունք եւս ծնանին: Եւ ի սասկութենէ ցաւոց` զբերան բացեալ գոչէր, եւ նոցա մտեալ յորովայնն` խոցոտեն զաղիսն, եւ նեղեալ դիմէ ի հոսանս ջրոյ, եւ այնչափ ի ներքս մտեալ` հեղձանի:

 

Բառարան

մրջեան — մրջյունի

փորէր — փորում էր

ժողովէր — ժողովում էր (հավաքում էր)

ուտէր — ուտում էր

հնարի — հնարում է, հնար է գտնում

սատակել — սպանել

երթեալ — գնացել, գնացած, գնալով (այստեղ` գնում է)

պիծակ, գոռեխ, մժեխ, շանաճանճ, բրետ — միջատներ

գոռեխ եւ մժեղ եւ շնաճանճ եւ բրետ — պիծակի, գոռեխի, մժեղի, շնաճանճի և բրետի մոտ

առ նմանք սոցին — սրանց նմանների մոտ

աղաչէ — աղաչում է

ազգայինք — ազգայիններ

ցաւակցեն — ցավակցում են

հարկանեմ — 1. Խփել, ծեծել, տանջել 2. Վիրավորել, խոցել, խայթել

հարկանեն — խայթում են

հարկանէ — խփում է

նեխի — նեխում է

որդունք — որդեր

եւս — նաև, էլ

ծնանին — ծնվում են

ի սաստկութենէ — սաստկությունից

ցաւոց — ցավերի

բացեալ — բացած, բացելով

գոչէր — գոչում էր

նոցա մտեալ յորովայնն — նրանք մտնելով որովայնը

խոցոտեն — խոցոտում են

զաղիսն — աղիները

նեղեալ — նեղված, նեղվելով

դիմէ — այստեղ` գնում է

ի հոսանս ջրոյ — ջչի հոսանքին

այնչափ ներքս մտեալ — այստեղ` այնքան խորն է մտնում

հեղձանի — խեղդվում է

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ճիշտ կարդա այս բառերը.

զբոյն, մրջեան, լեզուաւ, մրջիւն, զնա, երթեալ, զլսելիս, զքարի, զբերան, բացեալ, մտեալ, նեղեալ, յորովայնն, ջրոյ:

Աշխարհաբար դարձրու հետևյալ բառակապակցությունները.

զբոյն մրջեան, զաչս եւ զլսելիս արջուն, ի սաստկութենէ ցաւոց:

 

Բարձրաձայն կարդա առակը`

ա) հանելով բոլոր եւ — երը և համապատասխանաբար փոխելով հնչերանգը

բ) ինչպես գրված է, պահպանելով բոլոր եւ — երը: Ի՞նչ տարբերություն նկատեցիր:

Աշխարհաբար դարձրու առակը:

Ի՞նչ է ցույց տալիս առակը:

Նույն բովանդակությամբ պատմություն հորինիր այլ կենդանիների մասին:

Ինքդ վերնագրիր այս առակը:

 

ԾԵՐ ՈՄՆ ԵՒ ՄԱՀ

Ի միում աւուրց ծեր ոմն հատեալ փայտ յանտառէ եւ բարձեալ յուս իւր բերէր ի տուն. այլ պարտասեալ զօանապարհայն` հարկեցավ դնե յերկիր զբեռն իւր եւ սկսայ յօգնութիւն կարդալ զՄահ: Եւ ահա հանդիման եկն եւ երեւեցավ Մահ եւ եհարց ցնա` եթէ առ ի՞նչ կոչէր զնա: Յայնժամ զահի հարեալ` պատասխանի ետ նմա ծերն եւ ասէ.

— Զի տացես յուս զբեռն իմ:

 

Բառարան

ի միում աւուրց — մի օր

ծեր ոմն — մի ծերունի, մի ծեր մարդ

հատեալ — կտրած, կտրելով

յանտառէ — անտառից

յուս — ուսին

բերէր — բերում էր

այլ — այստեղ` և

պարտասեալ — հոգնած, հոգնելով

զճանապարհայն — ճանապարհին

հարկեցաւ — հարկադրվեց, ստիպված եղավ

երկիր — այստեղ` գետին

յերկիր — գետնին

յօգնութիւն — օգնության, օգնության համար, օգնելու

կարդալ — կանչել

զՄահ — Մահին

յանդիման եկն — դիմացից եկավ, ընդառաջ եկավ

եհարց — հարցրեց

ցնա — նրան

եթէ — այստեղ` թե

առ ի՞նչ — ինչի՞ համար

կոչէր — կանչում էր

զնա — նրան

յայնժամ — այդ ժամանակ

զահի հարեալ — ահաբեկված, ահաբեկվելով

պատասխանի ետ — պատասխան տվեց, պատասխանեց

տացես — տաս, կտաս, պիտի տաս, տալու ես

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ճիշտ կարդա այս բառերը.

զճանապարհայն, զբեռն, զՄահ, զնա, հատեալ, բարձեալ, պարտասեալ, զահի հարեալ, յանտառէ, յուս, յերկիր, յօգնութիւն, յանդիման, յայնժամ, իւր:

Աշխարհաբար դարձրու այդ բառերն ու բառակապակցությունները.

բարձեալ, բարձեալ յուս իւր, զբեռն իւր, երեւեցաւ, ասէ, զբեռն իմ:

Գտի՛ր և արտագրի՛ր հարցերի պատասխանները.

Ի՞նչ արեց հոգնած ծերը:

Ի՞նչ հարցրեց Մահը:

Ի՞նչ պատասխանեց ծերունին:

Աշխարհաբար դարձրու առակը:

Անտառից ուսով փայտ բերող մի ծերունի…

Ի՞նչ է ցույց տալիս առակը:

Առակի համար նոր վերնագիր մտածիր:

 

ՄԽԻԹԱՐ ԳՈՇ

ԹՌՉՈՒՆ ԹԱԳԱՒՈՐԻՆ ԵՒ ՁԻ ԱՐՔԱՅԻՆ ՅՈՒՆԱՑ

Թագաւորին հնդկաց էր թռչուն ինչ, որ արկանէր մարգարիտ եւ ականս իբրեւ զձու: Եւ լուեալ արքային յունաց` այնմ ցանկացաւ, եւ առաքեաց հրեշտակ եւ խնդրեաց, եւ նա ետ: Սակայն եւ նա հայցեաց զձի նորա, որ երագութեամբ անցանէր ընդ թռչունս: Եւ թէպէտ ծանր էին միմեանց խնդիրքն, անյապաղ երկաքանչիւրքն կատարէին: Եվ գալ հաւուն ի Յոյնս` ըստ օրինակի այլոց ածէ ձու: Եւ ձիոյն երթեալ ի Հնդիկս` կաղայր, եւ ոչ բնաւ արշաւէր: Դարձուցանէ թագաւորն հնդկաց զերիւարն, մեղադրելով յոյժ: Եւ նմանապէս` ամբաստանելով զթռչունն: Եւ իւրաքանչիւրքն յինքեանցն երթեալ տեղիս` լինէին ըստ առաջին օրինակին:

 

Բառարան

թագաւորին հնդկաց էր թռչուն ինչ — հնդկաց թագավորը մի թռչուն ուներ

արկաներ — այստեղ` ածում էր

ականս — ակներ (թանկարժեք քարեր)

լուեալ արքային յունաց — հունաց արքան լսելով

այնմ — այն

առաքեմ — ուղարկել

հրեշտակ — պատգամավոր, դեսպան

ետ — տվեց

հայցեաց — հայցեց

երագութիւն — արագություն

անցանէր ընդ թռչունս — թռչուններից անցնում էր

խնդիրքն — խնդրանքները

երկաքանչիւրն — երկուսից յուրաքանչյուրը, երկուսն էլ

կատարէին — կատարում էին, (այստեղ` կատարեցին)

ի Յոյնս — Հունաստան

հաւ — թռչուն, հավք

ի գալ հաւուն ի Յոյնս — գալով Հունաստան թռչունը

այլոց — ուրիշների

ածէ — ածում է

ձիոյն երթեալ ի Հնդիկս — գնալով Հնդկաստան ձին

կաղայր — կաղում էր

ոչ արշաւեր — չէր արշավում

դարձուցանէ — դարձնում է, վերադարձնում է

զերիւարն — երիվարը

յոյժ — շատ

յինքեանցն երթեալ տեղիս — գնալով իրենց տեղերը

լինէին — լինում էին / այստեղ` եղան/

ըստ առաջին օրինակին — առաջվա նման

 

Հարցեր և առաջադրանքներ

Ճիշտ կարդա այս բառերը.

զձու, զձի, զթռչուն, լուեալ, խնդրեաց, հայցեաց, առաքեաց, երագութեամբ, երթեալ, յունաց, ի Յոյնս, յոյժ, յինքեացն, ձիոյն, երկաքանչիւրքն, իւրաքանչիւրքն:

Տրված բառերն ու բառակապակցություններն աշխարհաբար դարձրու.

Թագաւոր հնդկաց, արքայ յունաց, առաքեաց, խնդրեաց, հայցեաց, զձի նորա, ի Հնդիկս:

Առակից դուրս գրիր հետևյալ հարցերի պատասխանները.

Ինչպիսի՞ ն էր հնդկաց թագավորի թռչունը:

Ինչպիսի՞ ն էր հունաց արքայի ձին:

Ի՞ նչ էր անում թռչունը Հունաստանում:

Ե՞ րբ է ձին կաղում և չի կարողանում արշավել:

Աշխարհաբար դարձրու առակը:

Արքաները տվեցի՞ ն իրենց սիրելի կենդանիները նրան, ով խնդրում էր:

Արքաները ստացա՞ ն այն, ինչ ուզում էին:

Լրացրու առակի համառոտ փոխադրությունը.

Հունաց արքան հնդկաց թագավորից խխնդրեց նրա թռչունը, որը……………. . : Հնդկաց թագավորն էլ փոխարենն ուզեց հունաց արքայի ձին, որը…………………. . : Նրանք միմյանց չմերժեցին: Սակայն հավքը և ձին…………………: Արքաներն իրար մեղադրելով վերադարձրին ընծաները, և ……………. :

Ի՞ նչ է ցույց տալիս առակը:

 

ԿԻՆ ԻՆՔՆԱՀԱՒԱՆ ԵՒ ԿԱՄԱՊԱՇՏ` ԳԵՏԱՏԱՐ

Դարձեալ այլ ոմն ունէր կին խիստ ինքնահաւան եւ կամապաշտ, եւ յորժամ անկաւ ի գետ եւ խեղդեցաւ, այրն խնդրէր զնա` ընդդէմ ջրոյն գնալով: Հարցին ցնա մարդիկ.

— Վասն է՞ ր ընդդէմ ջրոյդ խնդրէք:

Պատասխանի ետ.

— Կին իմ հանապազ էր հակառակ բերանով եւ արեամբ: Արդ զոր օրինակ առնէր ի կենդանութեանն, նոյնպէս, կարծեմ թէ, զկնի մահուանն արար: Եւ այնպէս հաւատալով, զի գնացից ընդդէմ ջրոյս:

Բառարան

դարձեալ այլ ոմն — մի ուրիշ մարդ էլ

յորժամ — երբ

անկաւ — ընկավ

խնդրէր — փնտրում էր

խնդրէք – փնտրում եք

հարցին — հարցրին

ցնա –նրան

վասն է՞ ր — ինչո՞ ւ

հանապազ — միշտ

զոր օրինակ — ինչպես

առնէր – անում էր

ի կենդանութեանն – կենդանության ժամանակ

կարծեմ — կարծում եմ

զկնի մահուանն — մահվանից հետո

արար — արեց

գնացից — գնամ, կգնամ, պիտի գնամ, գնալու եմ

 

ԶՕՐԱԿԱՆ ԵՒ ԾԱՆՐ ԳՈՅՆ ԲԵՌՆ ԻՒՐ

Երբեմն զօրական ոմն, գտանիլով ընդ կնոջ իւրում ի բարձր ծովու` ի ժամանակի մեծի ալէկոծութեան, տեսանէր, որ նաւավարքն թափէին ամենայն կարողութեամբ զամենայն ինչ եւ իցէ կարասիս, թարց երեսպաշտութեան իմիք, որք պատահէին ի ձեռս իւրեանց: Մանաւանդ աղաղակէին ամենքն.

— Ընկեսցո՛ւք նախապէս զծանրագոյն բեռինս, առ ի փրկել զկեանս եւ զերծանիլ ի ծովէն, զի մի՛ ընդ իրացն հանգամայն ընկղմեսցուք:

Իբրև լուաւ զայս զօրականն, իսկոյն կալաւ զկին իւր եւ ընկեց ի ծովն, ասելով.

— Ոչ ինչ է ծանրագոյն եւ անտանելի բեռն ինչ ինձ ի մէջ աշխարհիս, քան զկինն իմ:

 

Բառարան

երբեմն — մի ժամանակ

ոմն — մի մարդ, մեկը

գտանիլով — գտնվելով

ընդ կնոջ իւրում — իր կնոջ հետ

ի բարձր ծովու — բարձր ծովում

ի ժամանակի մեծի ալէկոծութեան — մեծ(ուժեղ)ալեկոծության ժամանակ

տեսանէր – տեսնում էր

ամենայն կարողութեամբ — ամբողջ կարողությամբ(ուժով)

թափէին — թափում էին

զամենայն ինչ — ամեն ինչ

իցէ — լինի, կլինի, պիտի լինի

կարասիս — կարասիներ

թարց երեսպաշտութեան — առնց որևէ երեսպաշտության

որք — որոնք

պատահէին ի ձեռս իւրեանց – որոնք իրենց ձեռքն էին ընկնում(ինչ որ ձեռքերն ընկնում էր)

աղաղակէին — աղաղակում էին

ընկեսցուք — գցեք

զծանրագոյն բեռինս — ծանր(ավելի ծանր) բեռները

առ ի փրկել զկեանս եւ զերծանիլ ի ծովէն — կյանքը փրկելու և ծովից ազատվելու համար

մի՛ ընկղմեսցուք — չընկղվենք, չենք ընկղմվի, չպիտի ընկղմվենք, չենք ընկղմվելու

ընդ իրացն հանգամայն — իրերի բերումով

իբրև — երբ

լուաւ — լսեց

կալաւ — բռնեց

զկին իւր — իր կնոջը

ընկեց — գցեց

ոչ ինչ է ինձ — ինձ համար չկա

ծանրագոյն եւ անտանելի բեռն ինչ — ավելի ծանր ու անտանելի ինչ — որ բեռ

ի մէջ աշխարհիս — այս աշխարհի մեջ